Zmianowanie roślin uprawnych

Wieloletnia uprawa tych samych roślin użytkowych po sobie to zła decyzja. Może doprowadzić do znacznej obniżki plonu. Dodatkowo zwiększa podatność plantacji na choroby i szkodniki. Dlatego ważne jest wprowadzanie rozwiązań, które poprawią warunki niezbędne do prawidłowego wzrostu i rozwoju roślin. Zmianowanie ma na celu m.in. zachowanie i podnoszenie żyzności gleby. Wpływa to na wielkość i jakość plonu. Jak powinno wyglądać zmianowanie roślin uprawnych w gospodarstwie?

Zmianowanie roślin w gospodarstwie

Właściwy płodozmian jest obowiązkiem w gospodarstwach prowadzących uprawy ekologiczne. Natomiast w każdym innym gospodarstwie rolnym jest również wskazany. Zmianowanie i płodozmian to uzasadnione gospodarczo następstwo roślin. Uwzględnia ono ich wymagania oraz warunki stanowiskowe. Może odnosić się zarówno do jednego, jak również do kilku pól uprawnych. Celem zmianowania roślin jest stworzenie im optymalnych warunków. Te zaś są niezbędne do osiągnięcia wysokiej efektywności produkcyjnej. W rezultacie można liczyć na bogate i jednocześnie dobre jakościowo plony.

Od czego zacząć?

Płodozmian, czyli zmianowanie upraw rozpoczyna się od uzyskania informacji na temat jakości gleb. Następnie należy zwrócić uwagę na warunki klimatyczne. Ważne są również informacje dotyczące lokalnego rynku zbytu. Właśnie do niego warto dostosować produkcję roślinną w gospodarstwie. Następnie ustala się gatunki roślin, które uprawiane będą w plonie głównym oraz w międzyplonie i ich dalsze przeznaczenie. Zmianowanie upraw to nic innego jak następstwo roślin po sobie na polu. Oczywiście z uwzględnieniem wymagań poszczególnych gatunków roślin użytkowych oraz charakteru siedliska. Co jest zatem podstawą efektywnego zmianowania roślin? Przede wszystkim ustalenie bieżących możliwości produkcyjnych gospodarstwa oraz wybór odpowiednich roślin pod uprawę.

Wpływ na wielkość plonu

Zaniechanie zmianowania roślin w gospodarstwie niesie za sobą wiele negatywnych skutków. Wyróżniamy kilka przyczyn obniżki plonu zbóż uprawianych po sobie. Przede wszystkim jest to:

• wzmożone występowanie chorób podstawy źdźbła,
• występowanie nicieni glebowych,
• znaczny wzrost zachwaszczenia.

Efektem uprawy zbóż po sobie jest również gromadzenie się substancji hamujących wzrost. Występują one w podłożu i pochodzą z rozkładu słomy oraz resztek pożniwnych. Brak lub niewłaściwe zmianowanie przyczynia się również do zanieczyszczenia ziarna mikotoksynami. W szczególności dotyczy to dwóch cyklów upraw: zboża po kukurydzy, a także odwrotnie — kukurydzy po zbożach. To wszystko może w efekcie doprowadzić do zmniejszenia wielkości i jakości plonu. Ponadto, może zwiększyć zużycie stosowanych nawozów mineralnych oraz środków ochrony roślin. 

Uzyskiwanie wysokich plonów zbóż możliwe jest w płodozmianie wielopolowym. Składa się on z roślin należących do różnych grup biologicznych.

Zmianowania ważne nie tylko z uwagi na plon

W Polsce powszechny stał się płodozmian z dużym udziałem zbóż w ogólnej strukturze zasiewów. W praktyce udział ten nie powinien przekraczać 60-67%. Każda odmiana zboża uprawiana w monokulturze wyjaławia glebę.

Uprawa roślin po sobie prowadzi również do poważnego naruszenia równowagi ekologicznej środowiska. Zwłaszcza do degradacji gleby. Chcąc ograniczyć koszty uprawy i ochrony roślin, warto powrócić do prawidłowego zmianowania. Co więcej, przywróci to równowagę ekologiczną środowiska.

Korzyści płodozmianu dla upraw

Właściwe zmianowanie roślin stabilizuje ich plony. Ponadto wpływa korzystnie na:

• biologiczną aktywność gleby,
• zawartość substancji organicznych w podłożu,
• poziom zawartości składników odżywczych,
• właściwości fizyczne podłoża,
• odpowiednie kształtowanie się łanu.

Te czynniki korzystnie wpływają na zdrowotność roślin. Do płodozmianu można wprowadzać następujące gatunki roślin:

• okopowe,
• strączkowe,
• motylkowe wieloletnie i ich mieszanki z trawami,
• jednoroczne pastewne,
• przemysłowe,
• poplony,
• plony wtórne,
• zboża ozime i jare.

Prawidłowe zmianowanie wpływa również na zwiększenie udziału w glebie pożytecznych organizmów, w tym głównie pożytecznych bakterii glebowych. Zmianowanie i płodozmian mają więc na celu wzrost żyzności gleby. Wiąże się to ze zwiększeniem ilości oraz jakości produkcji roślinnej. Pośrednio ma to też wpływ na produkcję zwierzęcą. Zmianowanie ogranicza również możliwość rozwoju groźnych chorób roślin. Ponadto odgrywa dużą rolę w regulacji zachwaszczenia.

Zmianowanie i płodozmian

Płodozmian stanowi podstawowy element agrotechniki. To zmianowanie, które zaplanowane jest w gospodarstwie na okres kilku lat. Właściwy płodozmian powinien składać się z co najmniej trzech gatunków roślin. Wśród nich powinny znaleźć się m.in. rośliny strączkowe lub motylkowe. Poprawiają one bowiem strukturę i zawartość substancji organicznej w podłożu. Na glebach lekkich zaleca się zmianowanie roślin w liczbie przynajmniej trzech gatunków. Z kolei na glebach ciężkich następstwo roślin powinno obejmować nawet cztery lub pięć gatunków. W końcowym rozrachunku zmianowanie zbóż pozwoli rolnikowi uzyskać większe plony. Dodatkowo znacznie zmniejszy nakłady finansowe. Gospodarz wyda mniej na nawożenie mineralne oraz na walkę z chorobami i szkodnikami.

Podstawowe zasady zmianowania

Członami właściwego zmianowania są rośliny (dobre przedplony) poprawiające stanowisko. Rozpoczynają one zmianowanie. Później występują rośliny kończące, które pogarszają właściwości stanowiska. Po nich znowu następuje dobry przedplon. Przy ustalaniu zmianowania należy przestrzegać kilku podstawowych zasad:

• zmianowanie upraw rozpoczyna się od rośliny, która poprawia wartość stanowiska, a kończy rośliną następczą pogarszającą, która poprzedza następny dobry przedplon,
• po roślinach o wysokich wymaganiach pokarmowych należy uprawiać rośliny o mniejszych wymaganiach,
• po uprawie roślin o głębokim systemie korzeniowym, (buraki, rzepak, strączki oraz lucerna) należy uprawiać rośliny o płytkim systemie,
• po roślinach pozostawiających na polu dużo resztek pożniwnych (motylkowe wieloletnie), należy uprawiać te, które ich nie pozostawiają (okopowe oraz len).

Jak postępować, jeśli chodzi o zmianowanie zbóż (rośliny niszczące strukturę)? W tym przypadku siew przeprowadza się po roślinach strukturotwórczych. Należą do nich rośliny motylkowe.

Bibliografia

1. Dzienia S., Karnaś E., Sosnowski A., Romek B., Wpływ uprawy roli i nawożenia na plonowanie i zachwaszczenie roślin w zmianowaniu zbożowym. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych. 1988, 331. [Google Scholar]
2. Gawrońska A., Zmianowanie roślin a zmęczenie gleby. Acta Academiae Agriculturae ac Technicae Olstenensis. Agricultura. 1997, 64, s. 67-79. [Google Scholar]
3. Koper J., Piotrowska A., Aktywność enzymatyczna gleby płowej w zależności od uprawy roślin w zmianowaniu i monokulturze. Roczniki Gleboznawcze. 1996, 47 (3-4), s. 89-100. [Google Scholar]
4. Kucharski J., Niewolak T., Wpływ uprawy roślin zbożowych w zmianowaniu i monokulturze na przemiany mocznika i siarczanu amonu w glebie. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych. 1996, 440, s. 207-215. [Google Scholar]
5. Małecka-Jankowiak I., Blecharczyk A., Sawińska Z., Piechota T., Waniorek B., Wpływ następstwa roślin i systemu uprawy roli na zachwaszczenie pszenicy ozimej. Fragmenta Agronomica. 2015, 32 (3), s. 55-63. [Google Scholar]
6. Pawluczuk Z., Pech K., Wpływ roślin uprawianych w monokulturze i zmianowaniu na aktywność enzymatyczną warstwy uprawnej gleby. Zeszyty Naukowe Akademii Rolniczej w Krakowie. Sesja Naukowa. 1993, 37 (1), s. 143-152. [Google Scholar]
7. Stupnicka-Rodzynkiewicz E., Stepnik K., Lepiarczyk A., Wpływ zmianowania, sposobu uprawy roli i herbicydów na bioróżnorodność zbiorowisk chwastów. Acta Scientiarum Polonorum. Agricultura. 2004, 3 (2). [Google Scholar]