Wpływ zmianowania zbóż na plon i zysk

Plonowanie zbóż uzależnione jest nie tylko od warunków naturalnych, ale również od zabiegów agrotechnicznych, spośród których zmianowanie odgrywa szczególnie ważną rolę. Zmianowanie roślin to gospodarczo uzasadnione następstwo roślin, które uwzględnia ich wymagania oraz warunki stanowiskowe. Celem zmianowania jest stworzenie optymalnych warunków do uzyskania wysokiej efektywności produkcyjnej z jednoczesnym zachowaniem równowagi ekosystemu.

Uprawa zbóż po zbożach i jej konsekwencje

Problem związany z dużym udziałem roślin zbożowych w strukturze zasiewów (ponad 70%) dotyka coraz większą liczbę gospodarstw. Zboża w Polsce są największą grupą uprawianych roślin, dlatego też ich udział w strukturze zasiewów osiągnął już taki poziom, przy którym plony ulegają znacznym obniżkom. Spadki plonów związane są z rozwojem chorób podstawy źdźbła, do których należą m.in. zgorzel podstawy źdźbła, fuzaryjna zgorzel podstawy źdźbła oraz łamliwość źdźbła. Choroby te powodują uszkodzenia systemu korzeniowego roślin i źdźbła. Mogą one powodować straty w plonach dochodzące do nawet 50%. Negatywnym skutkiem uprawy zbóż po zbożach może być również wzrost zachwaszczenia, który znacznie pogarsza zdrowotność zbóż. Uprawa zbóż po zbożach powoduje również wyczerpanie składników pokarmowych z podłoża i jego zubożenie. Pogorszeniu ulega również struktura gleby. Zboża uprawiane po zbożach przyczyniają się również do nagromadzenia w glebie substancji, które hamują rozkład zbóż. Należą do nich m.in. związki fenolowe, które powstają w wyniku rozkładu słomy. Działają one toksycznie na siewki zbóż. Aby zapobiec negatywnym skutkom uprawy zbóż po zbożach należy prawidłowo zaplanować zmianowanie roślin, które wpłynie korzystnie na wielkość i jakość plonów.

Zmianowanie roślin uprawnych

Aby prawidłowo opracować płodozmian, potrzebne są informacje dotyczące jakości gleb oraz warunków klimatycznych. Ważna jest również znajomość rynków zbytu, do którego należy dostosować produkcję rolniczą. Następnie ustala się gatunki roślin, które będą uprawiane w plonie głównym, a także ewentualne międzyplony. Odpowiednie zmianowanie pozwoli na prawidłowe określenie potrzeb nawozowych roślin. Właściwie przygotowanie płodozmianu pozwoli na zwiększenie żyzności podłoża oraz ograniczenie stosowanie nawozów oraz środków ochrony roślin, a także ograniczenie rozwoju chorób oraz występowania szkodników i chwastów. Głównym celem zmianowania jest uzyskanie wysokich i dobrych jakościowo plonów.

Zmianowanie zbóż – pszenica ozima

Wszystkie rośliny zbożowe reagują spadkiem plonu na uprawę po roślinach zbożowych. Największym spadkiem plonu reaguje pszenica ozima. Najlepiej wysiewać ją po roślinach strączkowych, które zapewniają jej bardzo dobre warunki fitosanitarne, a także właściwą strukturę oraz kulturę gleby. Dobrym przedplonem dla pszenicy są również ziemniaki uprawiane na oborniku i zbierane w pierwszej połowie września. Dobrymi przedplonami są również rzepak, groch, owies, a także warzywa. Dzięki temu zarówno plon, jak i wartość technologiczna ziarna jest najlepsza i stabilna w kolejnych latach. Gorszymi przedplonami dla pszenicy są lucerna i koniczyna. Najgorszym przedplonem dla pszenicy jest pszenica, pszenżyto jare, jęczmień ozimy oraz żyto.

Zmianowanie – pszenżyto ozime

Pszenżyto ozime ma stosunkowo duże wymagania dotyczące przedplonu. Jest bowiem podatne na choroby podstawy źdźbła oraz systemu korzeniowego. Najlepszymi przedplonami dla pszenżyta są rośliny bobowate, rzepak oraz ziemniaki, a także warzywa. Przedplonami, które mają średnią wartość dla pszenżyta ozimego są owies oraz kukurydza na kiszonkę. W przypadku przedplonów o średniej wartości plony pszenżyta mogą ulec zmniejszeniu o 5-10%, natomiast plony pszenżyta uprawianego po złych przedplonach może być niższy nawet o 20% w stosunku do plonu, który będzie zbierany po dobrych przedplonach. Zmianowanie roślin uprawnych jest niezwykle istotne, ponieważ w przypadku złych przedplonów uprawa wiąże się wówczas z koniecznością intensyfikacji produkcji. Zaletą ozimin jako przedplonu dla roślin jarych jest ich wczesne zejście z pola, dzięki czemu możliwe jest dokładne jego odchwaszczenie. Zboża ozime pozostawiają również bardzo dobre stanowisko do uprawy międzyplonów ścierniskowych.

Rzepak w płodozmianie – idealny przedplon dla zbóż

Rzepak jest rośliną oleistą, którą najlepiej uprawiać na glebach żyznych, zasobnych w próchnicę, przepuszczalnych utrzymanych w dobrej kulturze rolnej. Optymalne pH gleby sprzyjające prawidłowemu rozwojowi rzepaku mieści się w przedziale od 6,0 do 7,0. Jest on znakomitym przedplonem dla zbóż, zwłaszcza dla pszenicy, żyta i jęczmienia ozimego. Rzepak dobrze rośnie po życie, koniczynie zebranej na pokos oraz po wczesnych mieszankach pastewnych. Roślina ta odgrywa dużą rolę w płodozmianie rolnym. Zmianowanie roślin uprawnych z udziałem rzepaku oznacza wiele korzyści dla gospodarstw. Rzepak jest bowiem bardzo dobrym przedplonem dla pszenicy i pszenżyta ozimego, który w dodatku wcześnie schodzi z pola.

Korzyści z uprawy zbóż po rzepaku

Zboża uprawiane po rzepaku osiągają plony wyższe o nawet 10% w porównaniu do uprawy zbóż po innych zbożach. Uprawa rzepaku zmniejsza ryzyko rozwoju chorób podstawy źdźbła, sporyszu, a także chorób, które powodują grzyby z rodzaju Fusarium. Ogranicza on również straty, które powodują szkodniki glebowe oraz szkodniki, które żerują na resztkach pożniwnych. Prawidłowo rozdrobniony i równomiernie rozprowadzony na polu rzepak ozimy ochrania glebę przed nadmiernym parowaniem w okresie letnim. Dodatkowo jego obecność w zmianowaniu hamuje rozwój chwastów, które kiełkują wiosną. Uwzględnienie rzepaku w płodozmianie zbożowym oznacza korzyści dla rolnika w postaci sporych oszczędności finansowych wynikających m.in. ze stosowania herbicydów oraz fungicydów. Dodatkowo dobrze rozbudowany system korzeniowy rzepaku powoduje uruchomienie składników odżywczych, które znajdują się w głębszych warstwach podłoża.

Zmianowanie – znaczenie roślin strączkowych

Do roślin strączkowych zalicza się m.in. bobik, groch, łubiny, wykę siewną, soję oraz fasolę. Wymagania glebowe poszczególnych roślin strączkowych są różne w zależności od gatunku. Przedplonem dla strączkowych mogą być różne rośliny, z wyjątkiem roślin z tej samej rodziny botanicznej tj. motylkowatych, obecnie bobowatych. Najczęściej uprawia się je po zbożach. Udział roślin strączkowych w strukturze zasiewów powinien wynosić od 20 do 25%. Ich rola polega przede wszystkim na zwiększeniu żyzność gleby. Rośliny strączkowe są dobrymi przedplonami dla większości roślin uprawnych, w tym dla roślin zbożowych. Dzięki aktywnej symbiozie z bakteriami brodawkowymi posiadają one zdolność do wiązania azotu atmosferycznego, który pozostając w podłożu wpływa korzystnie na jej żyzność i właściwości fizyko-chemiczne oraz stosunki powietrzno-wodne. Dzięki silnie rozwiniętemu systemowi korzeniowemu tworzą one gruzełkowate cząstki glebowe. Ponadto ich system korzeniowy ma zdolność do uruchamiania trudno dostępnych związków fosforu i wapnia z głębszych warstw podłoża.

Korzyści z uprawy zbóż po roślinach strączkowych

Strączkowe odgrywają ogromną rolę w płodozmianie, również w gospodarstwach o profilu ekologicznym, przerywając następstwo zbóż po sobie. Przyczyniają się do wzrostu plonów roślin następczych, w tym pszenicy i pszenżyta ozimego. Rośliny strączkowe pozostawiają stanowisko w wysokiej kulturze rolnej. Zmianowanie z udziałem roślin strączkowych jest gwarancją wzrostu plonów roślin następczych, a także znacznych oszczędności, które związane są ze zmniejszeniem nakładów na stosowanie nawozów azotowych. Azot, który jest biologiczne związany przez rośliny oraz bakterie, rośliny wykorzystują w 100%, natomiast w przypadku nawozów mineralnych tylko w 50%. Każde 100 kg azotu, który został związany biologicznie odpowiada 200 kg azotu mineralnego. Uprawa strączkowych wzbogaca więc podłoże w cenny azot. Strączkowe zapobiegają również występowaniu „chorób płodozmianowych”, np. kiły kapusty występującej w rzepaku.

Bibliografia

1. Duer I., Zachwaszczenie jako problem agrotechniczny w zmianowaniach z dużymi udziałem zbóż. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych. 1979, 218, s. 181-189. [Google Scholar]
2. Duer I., Zachwaszczenie zbóż w zmianowaniach z różnym ich udziałem. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych. 1988, 331, s. 373-384. [Google Scholar]
3. Gonet I., Gonet Z., Reakcja zbóż na uprawę w narastającej monokulturze. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych. 1979, 218, s. 123-131. [Google Scholar]
4. Jelinowski S., Nawrocki S., Wpływ wzrastającego udziału zbóż w zmianowaniu na ich jednostkową i globalną wydajność w rotacji. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych. 1979, 218, s. 133-139. [Google Scholar]
5. Kus J., Więcej zbóż w zmianowaniu. Agrochemia. 1983, 08, s. 3-5. [Google Scholar]
6. Stolarzewska-Sierakowska M., Zmianowanie poprawia zdrowotność zbóż. Wieś Mazowiecka. Mazowiecki Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Warszawie. 2014, 07-08, s. 22-23. [Google Scholar]