Uprawa jęczmienia jarego na cele browarne i paszowe

W Polsce jęczmień uprawia się głównie na cele browarne i paszowe. Uprawa jęczmienia jarego przeznaczonego na cele browarne w znacznym stopniu różni się od uprawy tego na cele paszowego. W tym wpisie nakreślimy, jak powinna wyglądać technologia uprawy jęczmienia jarego w zależności od celu uprawy.

Technologia uprawy jęczmienia jarego na cele browarne i paszowe – różnice

Różnice w agrotechnice związane są przede wszystkim z:

• zawartością białka w ziarnie – w przypadku uprawy na cele browarne powinna być niższa niż w ziarnie jęczmienia przeznaczonego na cele paszowe,
• wymaganiami dotyczącymi wyrównania ziarna – lepsze wyrównanie jest wymagane w jęczmieniu browarnym.

Kolejne różnice w uprawie jęczmienia browarnego i paszowego związane są także z rodzajem stanowiska, wielkością dawek stosowanych nawozów azotowych, doborem odpowiednich parametrów siewu oraz z wyborem odmian.

Nie bez znaczenia jest także termin siewu i norma wysiewu. Występują także różnice w nawożeniu oraz w skracaniu w zależności od celu uprawy.

Wymagania glebowe uprawy jęczmienia jarego

Jęczmień browarny ma większe wymagania glebowe niż jęczmień paszowy. Ten pierwszy należy uprawiać na glebach żyznych. Najlepiej kompleksu pszennego dobrego lub bardzo dobrego o uregulowanych stosunkach wodno-powietrznych.

Uprawa jęczmienia jarego na glebach słabszych oraz ubogich w składniki pokarmowe, może doprowadzić do obniżki plonu. Obniżka ta charakteryzuje się zbyt wysoką zawartością białka w ziarnie, a także niższą celnością ziarna i ekstraktywnością słodu. Nie zaleca się również uprawy odmian jęczmienia browarnego na glebach słabszych, ze względu na duże ryzyko wylegania. Dodatkowo, takich odmian nie powinno uprawiać się na glebach kwaśnych, gdyż sprzyjają one obniżce plonu oraz pogarszają wartość browarną ziarna.

Przy uprawie odmian na cele browarne, w skupie pożądane są jedynie ziarna o wysokiej wartości browarnej. Ziarno browarne powinno zawierać poniżej 11% białka, być wyrównane, zdrowe o wysokiej zdolności kiełkowania. Dodatkowo, powinno charakteryzować się odpowiednią oceną syntetyczną 5 cech:

• ekstraktywność,
• siła diastatyczna,
• liczba Kolbacha,
• stopień ostatecznego odfermentowania,
• lepkość brzeczki.

Z kolei uprawa jęczmienia paszowego możliwa jest nie tylko na dobrych stanowiskach, ale również na stanowiskach słabszych.

Technologia uprawy jęczmienia – odczyn gleby i przedplony

Optymalne pH gleby w przypadku uprawy jęczmienia browarnego wynosi minimum 5,8 dla gleb średnio zwięzłych oraz 6,2 dla gleb ciężkich. Z kolei jęczmień paszowy może być uprawiany również na glebach lekko kwaśnych o pH od 5,3 do 5,7. Różnice w uprawie związane są również z rodzajem przedplonów, po których powinny być uprawiane.

Uprawa jęczmienia browarnego jest możliwa:

• po roślinach okopowych, zwłaszcza burakach cukrowych,
• po roślinach oleistych.

Nie zaleca się uprawy jęczmienia jarego browarnego:

• po roślinach bobowatych,
• po innych zbożach (wyjątek stanowi pszenica).

W przypadku jęczmienia paszowego, uprawa odmian możliwa jest po różnych przedplonach. Również po roślinach bobowatych oraz po zbożach (z wyjątkiem jęczmienia).

Termin siewu jęczmienia jarego

Jęczmień jary charakteryzuje się krótszym okresem wegetacji w porównaniu do zbóż ozimych. Dzięki temu jest zbożem, które silnie się krzewi, co jest widocznie szczególnie przy wczesnym siewie.

Odpowiedni termin siewu jęczmienia jarego w znacznym stopniu ogranicza negatywny wpływ warunków siedliskowych na wielkość i jakość osiąganych plonów.

Wczesny termin siewu wydłuża okres wegetacji oraz sprzyja wykorzystaniu zapasów. Dodatkowo, zwiększa liczbę kłosów, co wpływa pozytywnie na wielkość i jakość osiąganych plonów.

Z kolei opóźniony termin może skutkować:

• przyspieszeniem rozwoju generatywnego kosztem krzewienia,
• wzrostem zawartości białka w ziarnie, a w konsekwencji pogorszeniem jego wartości browarnej,
• niższą ceną w skupie.

Kiedy więc siać jęczmień jary?

• W glebę ogrzaną, kiedy jej wierzchnia warstwa osiąga temperaturę 3-4ºC.
• Gdy temperatura powietrza wynosi 7-10ºC (zapewnia to minimum termiczne potrzebne dla wschodów).

Jęczmień browarny

Odmiany przeznaczone na cele browarne wysiewa się wcześniej niż odmiany pastewne. Optymalny termin siewu zależy od rejonu kraju i przypada na koniec marca lub pierwszą dekada kwietnia (przy opóźnionej wiośnie).

W praktyce uzależniony jest on jednak od warunków pogodowych dla danego rejonu uprawy. W niesprzyjających warunkach pogodowych, kiedy siew jęczmienia trzeba opóźnić, należy mieć na uwadze skutki opóźnienia, które wskazaliśmy wyżej. W takiej sytuacji zaleca się wybór odmian browarnych o większej tolerancji na opóźnienie siewu.

Jęczmień na cele paszowe

Region Polski	Optymalny termin siewu
środkowo-zachodnia część	połowa marca
centralna część oraz Małopolska	III dekada marca
wschodnia część	III dekada marca do I dekady kwietnia

Ze względu na niższe temperatury we wschodniej części kraju, które dość częste panują w okresie wiosny w porównaniu do pozostałych rejonów kraju, możliwe jest opóźnienie siewu do 20 kwietnia.

Norma wysiewu jęczmienia jarego, czyli ile na hektar?

Norma wysiewu w zależności od celu uprawy znacząco się różni. Zasadniczo jest ona jednak ściśle uzależniona od stanowiska, terminu siewu oraz odmiany.

W zależności od kierunku uprawy, przeciętnie norma wysiewu dla jęczmienia wynosi od 120 do 180 kg/ha.

Norma wysiewu jęczmienia browarnego

Przy siewie jęczmienia browarnego, materiał siewny należy wysiewać gęściej niż podczas siewu odmian pastewnych – w ilości od 300 do 400 ziaren/m2 (130-180 kg/ha).

Celem zwiększenia gęstości siewu odmian browarnych jest ograniczenie zbyt intensywnego krzewienia roślin. Nadmierne krzewienie skutkuje obniżką masy tysiąca ziaren oraz celności czyli wyrównania.

Norma wysiewu odmian pastewnych jęczmienia jarego

Dla odmian pastewnych jęczmienia jarego, norma wysiewu powinna wynosić od 280 do 380 ziaren/m2 (120-170 kg/ha).

Przy wysiewie jęczmienia warto pamiętać, aby nasiona wysiewać na głębokość ok. 3 cm przy rozstawie rzędów wynoszącej najlepiej od 12 do 13 cm.

Skracanie jęczmienia jarego

Regulacja wzrostu (skracanie) jęczmienia jarego zapobiega szybkiemu wydłużaniu się roślin. Dodatkowo, zwiększa przyrost korzeni oraz oddziałuje na przyrost ścian źdźbeł na grubość. Zabieg ten ma duże znaczenie zwłaszcza w przypadku odmian nawożonych większymi dawkami azotu. Wykonany w odpowiedniej fazie powoduje, że rośliny stają się stabilniejsze (nie wylegają) i bardziej odporne na niekorzystne czynniki zewnętrze.

Najodpowiedniejszym terminem skracania jęczmienia jarego jest faza pierwszego kolanka (BBCH 31).

Środki przeznaczone do skracania źdźbła najczęściej stosuje się przy temperaturze minimalnej ok. 10ºC. Taka temperatura powinna utrzymywać się przynajmniej przez kilka godzin w ciągu doby przez ok. 7 dni od momentu wykonania zabiegu. Skracanie należy wykonywać na roślinach suchych.

Nawożenie jęczmienia jarego azotem

Wielkość nawożenia NPK zależy m.in. od zasobności podłoża w składniki pokarmowe oraz od przewidywanej wielkości plonów. Z kolei, termin nawożenia azotowego należy uzależnić od warunków siedliskowych, a także od ilości i rozkładu opadów oraz kondycji plantacji.

	Jęczmień na cele paszowe	Jęczmień na cele browarne
Dawka azotu	od 60 do 80 kg/ha	od 25 do 40 kg/ha
Uwagi	Na stanowiskach słabszych podział: 60% dawki przedsiewnie, 40% pogłównie na początku fazy strzelania w źdźbło	Stosować przedsiewnie w formie saletrzanej lub amonowej (NH4 i NO3). Nie zaleca się stosowania mocznika
Dawka fosforu	od 20-30 kg P2O5/ha (przy wysokiej zawartości fosforu) do 60-80 kg P2O5/ha (przy bardzo niskiej zawartości fosforu)
Dawka potasu	od 25-40 kg K2O/ha (przy wysokiej zawartości potasu) do 75-90 kg K2O/ha (przy bardzo niskiej zawartości potasu)
Dawka magnezu	od 20 do 40 kg MgO/ha (przy niskiej zawartości w glebie)

Głębokość wymieszania stosowanych nawozów z podłożem powinna wynosić przynajmniej 10 cm.

Jęczmień jary browarny nie toleruje zakwaszenia podłoża. Dlatego, przy pH poniżej 5,5 może nastąpić redukcja obsady kłosów. W skrajnych przypadkach rośliny mogą wypadać z łanu. Aby uregulować odczyn gleby, należy przeprowadzić wapnowanie. Optymalnym terminem tego procesu jest jesień, tuż po zbiorze przedplonu lub przed orką zimową.

Ochrona jęczmienia jarego przed chorobami grzybowymi

Ochrony przed agrofagami wymaga przede wszystkim jęczmień browarny. Jęczmień jary jest zbożem podatnym na choroby grzybowe, dlatego też jego ochrona, w szczególności fungicydowa, odgrywa duże znaczenie już na etapie zaprawiania materiału siewnego.

Jęczmień jary podatny jest na wiele chorób, wśród nich:

• plamistość siatkową,
• rdzę jęczmienia,
• rynchosporiozę,
• mączniaka prawdziwego zbóż,
• ciemnobrunatną plamistość.

W tej uprawie najczęściej stosuje się jeden oprysk przeciwko chorobom – w fazie krzewienia lub w fazie strzelania w źdźbło.

Ochrona insektycydowa

Uprawy jęczmienia często atakowane są przez szkodniki. Należą do nich mszyce, skrzypionki oraz pryszczarki. W niektórych latach problem stanowić może również lednica zbożowa oraz łokaś garbatek. Po przekroczeniu progu ekonomicznej szkodliwości konieczne jest zastosowanie insektycydów.

Duże znaczenie w ograniczaniu populacji groźnych szkodników odgrywa profilaktyka – przede wszystkim dobrze przyorane resztki pożniwne i prawidłowy płodozmian. Dzięki tym zabiegom można w znaczny sposób ograniczyć populacje wielu szkodników nie tylko na etapie stadiów larwalnych, ale również poczwarek.

Regulacja zachwaszczenia jęczmienia jarego

Jęczmień jary w początkowym okresie wzrostu i rozwoju narażony jest na zachwaszczenie.

Zachwaszczenie spowodowane jest przeważnie przez:

• gorczycę polną,
• gwiazdnicę pospolitą,
• komosę,
• marunę bezwonną,
• owies głuchy.

Problem w uprawie jęczmienia jarego mogą stanowić również bodziszki, fiołki, przetaczniki, przytulia czepna, rumian polny, tasznik pospolity oraz tobołki polne. Uprawa jęczmienia jarego może być również zachwaszczana przez gatunki wieloletnie chwastów, do których należą: perz właściwy, ostrożeń polny, mlecz polny oraz skrzyp polny.

W celu ograniczenia zachwaszczenia przeprowadza się zabieg bronowania broną średnią, którego celem jest eliminacja kiełkujących chwastów. Zabieg ten najlepiej przeprowadzić w fazie szpilkowania. Kolejne zabiegi wykonuje się w fazie 5 liści (BBCH 15) oraz na początku fazy strzelania w źdźbło (BBCH 30) jęczmienia. W przypadku przekroczenia progu ekonomicznej szkodliwości stosuje się ochronę herbicydową – bezpieczniejszą dla jęczmienia i o wiele bardziej skuteczną.

Jęczmień jary a przymrozki

Bibliografia

1. Klikocka H., Głowacka A., Juszczak D., Wpływ zróżnicowanych sposobów uprawy roli i nawożenia mineralnego na efekty ekonomiczne uprawy jęczmienia jarego. Fragmenta Agronomica. 2011, 28 (2), s. 44-54. [Google Scholar]
2. Kurzyńska B., Uprawa jęczmienia jarego na cele pastewne i browarne. Biuletyn Informacyjno-Handlowy. Ośrodek Doradztwa Rolniczego Boguchwała. 2001, 01, s. 7-8. [Google Scholar]
3. Noworolnik K., Holubowicz-Kliza G., Uprawa jęczmienia jarego na cele browarne. Instrukcja Upowszechnieniowa. Instytut Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach. 2007, 133, s. 1-46. [Google Scholar]
4. Noworolnik K., Leszczyńska D., Brzoska F., Uprawa jęczmienia jarego na cele pastewne. Instrukcja Upowszechnieniowa. Instytut Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach. 2009, 165, s. 1-36. [Google Scholar]
5. Szarzyńska J., Odmiany jęczmienia jarego. Przegląd Zbożowo-Młynarski. 2019, 63 (4), s. 26-30. [Google Scholar]
6. Szmigiel A., Kołodziejczyk M., Oleksy A., Kulig B., Reakcja odmian jęczmienia jarego browarnego na zróżnicowane technologie uprawy. Fragmenta Agronomica. 2016, 33 (2), s. 81-91. [Google Scholar]