Jak ochronić zapas wody w glebie?

Dostępność wody w glebie wpływa na wegetację roślin i decyduje o wielkości plonów. Woda jest czynnikiem niezbędnym zarówno w procesie fotosyntezy i transpiracji, jak również kiełkowania nasion. Jej zadaniem jest utrzymanie turgoru komórek, a także transport związków organicznych i soli mineralnych do poszczególnych organów roślin. Warto więc wykorzystać metody, które pozwolą na jak najdłuższe zatrzymanie wody w glebie.

Woda w uprawie roślin

Ilość wody w podłożu, która może zostać wykorzystana przez rośliny w glebie zależy m.in. od średnicy znajdujących się w niej porów. Zapobieganie nadmiernemu zagęszczeniu gleby zmniejsza ryzyko zmniejszenia średnicy porów, dzięki czemu dostępność wody w glebie nie ulega ograniczeniu. Woda, która znajduje się w dużych porach pobierana jest przez rośliny bez żadnych problemów, natomiast wraz ze zmniejszeniem ich średnicy potrzebna jest większa siła do pobierania z nich wody. Woda stanowi ok. 80 % masy roślin, a jej ilość zmienia się w zależności od gatunku oraz fazy rozwojowej rośliny. Zachodzące zmiany klimatyczne niemal każdego roku stają się przyczyną suszy glebowych, które często pojawiają się na polach. W ostatnich latach podczas wegetacji coraz częściej obserwuje się dłuższe okresy z brakiem opadów atmosferycznych.

Zatrzymanie wody w glebie

W wielu rejonach kraju często dochodzi do klęski suszy. Brak wody w glebie uniemożliwia rozpuszczanie i pobieranie przez rośliny uprawne składników pokarmowych, co ma niekorzystny wpływ na plony. Dlatego też ważne jest stosowanie odpowiednich metod, w tym prawidłowej agrotechniki, która pozwoli na jak najdłuższe zatrzymanie wody w glebie.

W Polsce rocznie notuje się ok. 630 mm opadów, jednak pod względem zasobów wodnych zajmuje jedno z ostatnich miejsc wśród krajów europejskich.

Według długoterminowych prognoz w kolejnych latach deficyt wody na obszarze Polski będzie coraz większy. Niedobór wody jest czynnikiem, który znacznie obniża wielkość i jakość plonów, dlatego też zaleca się wykonywanie zabiegów, których celem jest zmagazynowanie jak największej ilości opadów i ograniczenie parowania z nieokrytej po zbiorze powierzchni pola.

Jak zatrzymać wodę w glebie?

W momencie, kiedy wilgotność podłoża spada, wówczas najważniejszym zadaniem dla rolnika jest ochrona gleby przed nadmiernym parowaniem. Wielu ekspertów uważa, że w trakcie upalnych i słonecznych dni straty wody na polu mogą dochodzić do nawet 80 l na każdy metr kwadratowy dziennie. Odpowiednie zabiegi agrotechniczne mogą zmniejszyć parowanie wody z podłoża i tym samym zatrzymać potrzebną wodę w glebie. Ważne są uprawki pożniwne zwłaszcza, kiedy po zbiorach na pola ma wrócić rzepak. Uprawki pożniwne stosuje się latem po zbożach, rzepaku ozimym oraz roślinach strączkowych i motylkowych wieloletnich. Celem stosowania uprawek pożniwnych jest m.in. dokładne przykrycie resztek pożniwnych i chwastów, ograniczenie parowania i straty wody z podłoża i tym samym zatrzymanie wody, a także znaczne ułatwienie wykonania orki siewnej i przedzimowej. W wyniku uprawy pożniwnej podłoże znacznie lepiej chłonie wodę opadową, a zmniejszeniu ulega spływ powierzchniowy.

Jak uprawki pożniwne zatrzymują wodę w glebie?

Po zbiorze roślin zbożowych zaleca się jak najszybsze wzruszenie wierzchniej warstwy gleby w celu przerwania kapilarnego parowania gleby. Wzruszenie wierzchniej warstwy gleby stanowi bowiem barierę dla wody, która paruje z głębszych warstw podłoża. Po skoszeniu zbóż nie powinno pozostawiać się wierzchniej warstwy gleby bez wzruszenia, szczególnie w okresach suszy. Uprawki pożniwne powinny być płytkie, wykonane na kilka centymetrów (6-10 cm), dzięki czemu przesuszeniu nie ulegną głębsze warstwy podłoża. Płytka uprawka pożniwna przerwie podsiąkanie kapilarne i pobudzi do kiełkowania chwasty oraz samosiewy.

Uprawa ścierniska

Kapilary przenoszą bowiem wilgoć z głębszych warstw podłoża w górę. Wielkość agregatów glebowych w warstwie siewnej decyduje o ilości odparowującej wody z gleby. Optymalna jest średnica cząstek glebowych wynosząca ok. 2 mm. Parowanie wody ogranicza także słoma, która znajduje się na powierzchni gleby. Poprzez odbijanie promieni słonecznych w znacznym stopniu ogranicza nagrzewanie powierzchni podłoża, a dzięki jasnej barwie odbija promienie słoneczne. Dzięki temu możliwe jest zatrzymanie wody w glebie na dłuższy czas.

Jakimi narzędziami wykonać uprawę pożniwną?

Wykonując uprawę pożniwną najlepiej skorzystać z pomocy narzędzi, które dobrze mieszają resztki pożniwne oraz pozostałości słomy, np. agregatu podorywkowego z broną talerzową lub wałem strunowym. Uprawa pożniwna ma duży wpływ na zachowanie wilgotności gleby, m.in. pod kolejne zasiewy rzepaku. Narzędzia te w porównaniu z pługiem znacznie lepiej mieszają resztki pożniwne, co w znacznym stopniu przyspiesza ich rozkład i ma korzystny wpływ na początkowy wzrost ozimin. Zaletą stosowania brony talerzowej jest również mniejsze zużycie paliwa. Niewykonanie uprawy pożniwnej podczas utrzymującej się suszy jest podstawowym błędem agrotechnicznym. Rezygnacja z uprawy pożniwnej może powodować dalsze przesuszenie podłoża, co w znacznym stopniu pogarsza warunki do wykonania orki siewnej lub zimowej.

Przeczytaj także: Bobik na poplon?, gdzie opisujemy, jakie mieszanki poplonowe stosować w zależności od stanu nawodnienia

Bibliografia

1. Birecki M., Trzecki S., Zimna J., Wpływ zbitości warstwy ornej na zdolność zatrzymywania wody (pF). Roczniki Gleboznawcze. 1967, 18 (1), s. 133-142. [Google Scholar]
2. Dudek S., Kuśmierek-Tomaszewska R., Zarski J., Klasyfikacja okresów posusznych na podstawie bilansu wody łatwo dostępnej w glebie. Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich. 2009, 3. [Google Scholar]
3. Kardasz P., Zatrzymać wodę w glebie. Agrotechnika. Poradnik Rolnika. 2017, 06, s. 57-59. [Google Scholar]
4. Marcilonek S., Polowe zużycie wodne roślin uprawnych na glebach lekkich. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych. 1963, 40 a, s. 193-207. [Google Scholar]
5. Mioduszewski W., Woda na obszarach wiejskich. Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie. 2006, 6 (1), s. 277-295. [Google Scholar]
6. Pikula D., Potas zatrzyma wodę w glebie i roślinie. Tygodnik Poradnik Rolniczy. 2020, 24 (83), s. 24. [Google Scholar]
7. Rzekanowski C., Zarski J., Rolbiecki S., Potrzeby, efekty i perspektywy nawadniania roślin na obszarach szczególnie deficytowych w wodę. Postępy Nauk Rolniczych. 2011, 63 (1), s. 51-63. [Google Scholar]