Uprawa pszenżyta ozimego – krok po kroku

Według danych GUS (2022) pszenżyto, zaraz po pszenicy, jest najchętniej wysiewanym przez rolników zbożem. Niewątpliwie ma na to wpływ tolerancja pszenżyta względem słabszych stanowisk, które w Polsce przeważają. Ponadto dane wskazują, że jest to drugie najlepiej plonujące zboże. Przyjrzyjmy się zatem, jak powinna wyglądać uprawa pszenżyta ozimego z podziałem na poszczególne etapy.

Jak zabrać się za uprawę pszenżyta ozimego?

Pszenżyto uchodzi za uprawę prostą w prowadzeniu. Tym niemniej w celu maksymalizacji plonu i zysku z niego uzyskanego dobrze jest trzymać się kilku zasad, tak aby zapewnić roślinom najlepsze warunki do rozwoju.

Przygotowanie pola pod pszenżyto ozime

Pszenżyto ozime nie jest wymagające względem stanowiska. Ma wyższe wymagania niż żyto, ale niższe niż pszenica. Zwykle wysiewa się je na polach, na których plonowanie pszenicy ozimej i jęczmienia ozimego jest zawodne. Pamiętajmy, że mimo dużej tolerancji względem stanowiska, siew pszenżyta ozimego na lepszej glebie z pewnością odwdzięczy się wysokim plonem.

Wymagania glebowe

Najwyższych plonów można spodziewać się, wysiewając pszenżyto na glebach kompleksów: pszennego bardzo dobrego i dobrego oraz żytniego dobrego (odpowiednio klasa I do IIIb oraz IVa i IVb). Poza tym uprawia się pszenżyto ozime na kompleksach: pszenny górski, zbożowy górski, zbożowo-pastewny mocny. Odczyn gleby powinien być lekko kwaśny lub zbliżony do obojętnego. W praktyce jednak pod uprawę pszenżyta przeznaczane są słabsze stanowiska.

Przedplon

Najlepszym przedplonem dla pszenżyta ozimego, tak jak w przypadku pozostałych zbóż, są strączkowe grubonasienne i okopowe wcześnie schodzące z pola. W praktyce najczęściej takie stanowiska przeznaczone są pod uprawę pszenicy ozimej, a pszenżyto wysiewane jest po innych zbożach. Planując siew zboża po rzepaku na glebie lekkiej, warto zdecydować się na pszenżyto, które poradzi sobie lepiej niż pszenica. 

Kiedy siać pszenżyto ozime?

Pszenżyto ozime jest rośliną silnie reagującą na opóźniony termin siewu. Nie stosowanie się do zaleceń może skutkować słabym przezimowaniem uprawy. W zależności od rejonu Polski terminy te są wcześniejsze bądź późniejsze. Przyjmuje się, że:

• Najwcześniej wysiewa się pszenżyto w północno-wschodnim rejonie Polski – 10 do 20 września,
• Północ, centrum i południowy wschód – 10 do 25 września,
• Zachód kraju – 20 września do 5 października.

W praktyce nie zawsze udaje się zachować optymalny termin siewu pszenżyta ozimego, choćby z powodu niekorzystnego przebiegu pogody. Warto jednak zadbać o to by był on jak najbliższy temu właściwemu.

Parametry siewu pszenżyta

Optymalna ilość wysiewu pszenżyta ozimego wynosi od 120 do 180 kg materiału siewnego na 1 hektar. Daje to obsadę 400-600 roślin na 1 m2. Warto wspomnieć, że zastosowana norma wysiewu pszenżyta ozimego powinna być ściśle uzależniona od charakterystyki odmiany, jakości stanowiska i terminu. Z kolei optymalna głębokość siewu w przypadku pszenżyta ozimego wynosi 2–4 cm.

Dobór odmian pszenżyta

Równie istotny jest dobór odmian pszenżyta. Na rynku dostępny jest szereg odmian przeznaczonych do uprawy w różnych warunkach środowiskowych i klimatycznych. Dodatkowo można wybrać odmiany wyróżniające się zwiększoną odpornością na choroby atakujące pszenżyto. Poza tym odmiany różnią się między sobą potencjałem plonowania, rozkrzewieniem, podatnością na wyleganie, zimotrwałością, a także wieloma innymi cechami.

Nawożenie pszenżyta ozimego – podstawowe informacje

Do ustalenia planu nawożenia pszenżyta konieczne jest posiadanie kilku informacji. Przede wszystkim wymagane jest określenie zakładanego plonu. Dodatkowo wymagana jest znajomość potrzeb pokarmowych pszenżyta, a także wiedza o zasobności gleby w składniki odżywcze (najlepiej poparta badaniami gleby). Wówczas jesteśmy w stanie precyzyjnie określić potrzebne dawki nawozów.

Potrzeby pokarmowe pszenżyta ozimego

Pszenżyto ozime wraz z plonem 1 tony ziarna oraz odpowiednią ilością słomy pobiera makroelementy w ilości:

• 24 kg azotu N,
• 11 kg fosforu P2O5,
• 21 kg potasu K2O ,
• 5 kg wapna CaO,
• 4 kg magnezu MgO,
• 3,5 kg siarki S.

Oraz mikroelementy:

• 5 g boru B,
• 8 g miedzi Cu,
• 100 g manganu Mn,
• 0,7 g molibdenu Mo,
• 70 g cynku Zn.

Nawożenie doglebowe

W uprawie pszenżyta ozimego zalecane jest nawożenie zarówno jesienią, jak i wiosną. Celem nawożenia jesiennego jest zaopatrzenie roślin w odpowiednie ilości fosforu i potasu. Zapewni to lepsze przezimowanie zboża ze względu na właściwie rozwinięty system korzeniowy, a także większą odporność na przymrozki. 

W praktyce nie stosuje się nawożenia azotem jesienią. Są jednak wyjątki. Azot w niewielkiej dawce 20-25 kg/ha podajemy w przypadku siewu pszenżyta po nieoptymalnym przedplonie (zboża, rzepak) lub przy deficycie tego pierwiastka w glebie. Najczęściej stosuje się nawozy wieloskładnikowe, których azot jest komponentem.

Z kolei nawożenie wiosenne opiera się głównie na nawożeniu azotem. W zależności od planowanej dawki zaleca się nawożenie w dwóch lub trzech terminach. 

• Pierwszy termin wypada z chwilą ruszenia wegetacji. Stosuje się wtedy zwykle 30–60 kg N/ha,
• Drugi termin przypada w fazie strzelania w źdźbło. Wówczas dawka wynosi 40–60 kg N/ha,
• Trzeci termin nadchodzi z początkiem kłoszenia się. Wtedy dawka wynosi ok. 40–50 kg N/ha.

Bardzo istotne w nawożeniu azotem jest to, aby było ono zbilansowane. Zbyt duże dawki mogą prowadzić do wylegania roślin, zwłaszcza gdy nie wykonamy właściwej regulacji pokroju roślin.

Nawożenie dolistne pszenżyta ozimego

Poza nawożeniem doglebowym warto przeprowadzić nawożenie dolistne. Powinno ono zawierać zestaw potrzebnych mikroelementów. Dokarmianie dolistne opłaca się przeprowadzić przy okazji zabiegów insektycydem lub fungicydem.

Z kolei nawożenie dolistne mocznikiem najlepiej przeprowadzić w dwóch terminach.

• Pierwsza dawka – koniec fazy krzewienia. Zalecane jest wtedy użycie roztworu 15% mocznika oraz mikroelementów.
• Druga dawka – koniec fazy strzelania w źdźbło. Wtedy roztwór mocznika powinien wynosić 5—6%. Również w tym okresie warto dostarczyć mikroelementy.

Nawożenie dolistne pszenicy ozimej – krok po kroku

Ochrona pszenżyta ozimego – podstawowe agrofagi

Podobnie jak inne zboża pszenżyto ozime wymaga ochrony przed agrofagami. Duże znaczenie w ograniczeniu szkodliwości sprawców chorób, szkodników i chwastów ma prawidłowa agrotechnika, a zwłaszcza zróżnicowany płodozmian.

Zwalczanie chwastów

Zwiększenie udziału zbóż w płodozmianie doprowadza do wzrostu zachwaszczenia plantacji. Jednocześnie obserwuje się zmniejszenie spektrum chwastów na rzecz gatunków dominujących. W uprawie pszenżyta ozimego szczególnie uciążliwe są: miotła zbożowa, chaber bławatek, fiołek polny, przytulia czepna i chwasty rumianowate. 

Ze względu na wąską rozsadę międzyrzędzi zwalczanie mechaniczne chwastów jest utrudnione. Najlepsze efekty osiąga się, stosując herbicydy. Znaczna część rolników wykonuje oprysk jesienią, a wiosną zabieg można powtórzyć w razie potrzeby.

Zwalczanie chwastów w zbożach wiosną

Ochrona pszenżyta ozimego przed chorobami

W wyniku postępu hodowlanego uzyskano odmiany pszenżyta ozimego wyróżniające się podwyższoną tolerancją na choroby grzybowe. Dzięki wysokiej odporności niektórych odmian na rdzę brunatną oraz na mączniaka prawdziwego zbóż i traw można całkowicie zrezygnować z ochrony chemicznej przed tymi patogenami. Na znaczeniu zyskują jednak takie choroby pszenżyta ozimego jak: septorioza plew, brunatna plamistość liści czy  choroby podsuszkowe. Wynika to głównie z dominującej pozycji zbóż w strukturze zasiewów i uproszczeniom w płodozmianie.

Uprawa pszenżyta ozimego – opryski insektycydowe

Pszenżyto może być atakowane przez wiele szkodników, jednak obecnie największe znaczenie mają mszyce i skrzypionki. W celu wyznaczenia odpowiedniego terminu na zabieg insektycydem kluczowa jest lustracja pola zwłaszcza w fazach od wyrzucenia liścia flagowego do kłoszenia się. Pozwala to na wykonanie zabiegu w odpowiednim terminie i tym samym ograniczenie do minimum strat powodowanych przez szkodniki pszenżyta ozimego.

Zobacz też: Odmiany pszenżyta ozimego na słabe gleby

Bibliografia

1. Brzozowska I., Brzozowski J., Plon i elementy plonowania pszenżyta ozimego w zależności od metody pielęgnacji i sposobu nawożenia azotem. Fragmenta Agronomica. 2013, 30 (1), s. 7-19. [Google Scholar]
2. Buraczyńska D., Ceglarek F., Plonowanie pszenżyta ozimego w zależności od przedplonu. Fragmenta Agronomica. 2009, 26 (1), s. 9-18. [Google Scholar]
3. Cyfert R., Przegląd odmian: Pszenżyto ozime. Farmer. 2008, 13. [Google Scholar]
4. Cyfert R., Pszenżyto ozime. Farmer. 2007, 13, s. 18-22. [Google Scholar]
5. Jaśkiewicz B., Określenie wymagań agrotechnicznych nowych odmian pszenżyta ozimego. Biuletyn Instytutu Hodowli i Aklimatyzacji Roślin. 2002, 223-224, s. 151-157. [Google Scholar]
6. Jaśkiewicz B., Wpływ technologii produkcji na plonowanie pszenżyta ozimego w warunkach różnego udziału zbóż w strukturze zasiewów. Polish Journal of Agronomy. 2015, 23. [Google Scholar]
7. Majchrzak L., Pudełko J., Spurtacz S., Opłacalność uprawy pszenicy ozimej i pszenżyta ozimego w warunkach produkcyjnych w latach 2005-2007. Fragmenta Agronomica. 2009, 26 (2), s. 81-88. [Google Scholar]
8. Suwara I., Stępień W., Tymińska A., Pruska K., Wpływ wieloletniego nawożenia mineralnego i zmianowania na zachwaszczenie pszenżyta ozimego. Fragmenta Agronomica. 2016, 3, s. 107-116. [Google Scholar]
9. Topa Z., Pszenżyto ozime. Wieś Mazowiecka. Mazowiecki Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Warszawie. 2013, 07-08, s. 22-23. [Google Scholar]
10. Tratwal A., Roik K., Kardasz P., Bocianowski J., Plonowanie wybranych odmian pszenżyta ozimego w ramach Porejestrowego Doświadczalnictwa Odmianowego. Zagadnienia Doradztwa Rolniczego. 2018, 4, s. 73-88. [Google Scholar]