Technologia uprawy zbóż jarych po wypadnięciu ozimin

Od kilku lat widoczna jest tendencja odchodzenia od uprawy zbóż jarych na rzecz zbóż ozimych. Decyzja o uprawie zbóż jarych coraz częściej wynika z konieczności. Ich powierzchnia zwiększa się zwłaszcza w latach, kiedy dochodzi do pozimowych strat zbóż ozimych. Wtedy ze względu na niedostatecznie dużą obsadę konieczna jest ich likwidacja. Czym najczęściej powodowane jest wypadnięcie ozimin? Na co należy zwrócić uwagę, decydując się na siew jarych w miejsce ozimin? Przyjrzyjmy się wspólnie.

Najczęstsze przyczyny wypadnięcia zboża ozimego

Zima może przyczyniać się do znacznych strat na plantacjach ozimin. Warunki pogodowe do zimowania zbóż ozimych w Polsce ocenia się jako średnio i mało korzystne. Najsurowsze zimy występują w północno-wschodniej i wschodniej części kraju. Natomiast najłagodniejsze – na zachodzie i południowym zachodzie. Tam przeważa cyrkulacja strefowa. Wypadnięcie zboża ozimego związane jest najczęściej z występowaniem silnych mrozów oraz dużych wahań temperatury pomiędzy dniem a nocą. Powodują one przemarzanie zbóż ozimych podczas silnych mrozów, kiedy w komórkach i tkankach roślin tworzy się lód. Największe szkody występują w momencie, gdy przy braku pokrywy śnieżnej temperatura nocami przez kilka dni spada poniżej wartości -20°C. Przy tak silnych mrozach przemarzają liście. Ponadto uszkodzeniu ulega system korzeniowy zbóż.

Przyczyną wypadnięcia ozimin może być również występowanie mroźnych i wysuszających wiatrów. To problem zwłaszcza dla odsłoniętych pól. Wiatry powodują wysmalanie roślin. Zwane jest to również suszą mrozową i nasila się zwłaszcza przy braku pokrywy śnieżnej.

Kolejną przyczyną jest pleśń śniegowa, jak też wymakanie roślin w zastoiskach mrozowych. W efekcie można spodziewać się m.in. do osłabienia systemu korzeniowego.

Konieczny test przezimowania

Końcówka zimy lub wczesna wiosna to najlepszy czas na wykonanie wstępnej oceny przezimowania zbóż ozimych. W tym okresie dochodzi do największych strat w obsadzie roślin. W celu precyzyjnego określenia skali wypadnięć ozimin wykonuje się test przezimowania. Jego wykonanie pozwoli ocenić, czy potrzebne będzie przeoranie plantacji. Tym samym ustala się czy konieczny będzie siew jarych w miejsce ozimin. Dzięki testowi możliwe będzie wcześniejsze zaplanowanie wiosennych prac oraz zapobiegnięcie ich spiętrzeniu.

Test przezimowania powinno wykonać się po ustąpieniu mrozów, jednak jeszcze przed ruszeniem wiosennej wegetacji. Najlepiej rozpocząć go od wykopania 10-20 roślin z plantacji. Należy dobrać rośliny zwłaszcza z tych miejsc, które budzą największe wątpliwości. Rośliny należy wykopać w całości. Następnie dokładnie je umyć i przyciąć część nadziemną na wysokość ok. 4 cm. W razie potrzeby można skrócić ich system korzeniowy, zwłaszcza jeśli jest bardzo długi. Przygotowane w taki sposób rośliny należy:

• umieścić w płaskim pojemniku wyłożonym bibułą lub ręcznikiem papierowym,
• zwilżyć wodą,
• okryć przezroczystą folią
• zadbać, by temperatura otoczenia mieściła się w przedziale 22-24 °C.

Po upływie 24 godzin otrzymuje się wynik, który jest miarą długości przyrostu liści. Rośliny bez przyrostu liści są martwe. Wówczas konieczna jest likwidacja plantacji oraz siew jarych po wypadnięciu ozimin. Z kolei uzyskanie roślin o przyroście liści ponad 1 cm oznacza, że znajdują się w bardzo dobrej kondycji.

Minimalna obsada według gatunku zboża – kiedy konieczne jest zlikwidowanie plantacji?

Nadmierne wypadnięcie ozimin może doprowadzić do likwidacji całej plantacji.Minimalna obsada poszczególnych gatunków zbóż ozimych uzależniona jest m.in. od rodzaju gleby, przedplonu oraz odmiany. Na przykład żyto jest najbardziej odporne na mróz. Bez okrywy śnieżnej może przetrwać spadek temperatury nawet do -25 °C. Jeśli obsada na plantacji jest niższa od minimalnej, należy ją zlikwidować. Po wypadnięciu ozimin można zaplanować wtedy siew jarych.

Jak przygotować pole do przesiewu?

Co zrobić, zanim rozpocznie się siew jarych w miejsce ozimin? W pierwszej kolejności należy wykonać niezbędne do przygotowania pola zabiegi agrotechniczne. Zboża ozime ze względu na dość płytki jeszcze system korzeniowy można usunąć agregatem lub broną talerzową. W przypadku, kiedy podłoże jest wilgotne lub występowały opady, możliwe jest również wykonanie orki. Przy siewie zbóż jarych zaleca się stosowanie rozstawy rzędów od 9 do 15 cm. Pszenicę jarą oraz jęczmień sieje się na głębokość od 2 do 4 cm, natomiast owies – na głębokość od 4 do 5 cm.
Optymalnym terminem siewu:

• owsa i pszenżyta jarego – od 20 do 30 marca (najpóźniej do 3 kwietnia),
• pszenicy jarej – od 20 do 30 marca (najpóźniej do 10 kwietnia),
• jęczmienia jarego – od 20 marca do 5 kwietnia (najpóźniej do 10 kwietnia).

Siew zbóż jarych powinien odbywać się w optymalnym terminie, ponieważ rośliny radzą sobie wówczas najlepiej ze wschodami i równomiernym krzewieniem. Dzięki temu dają największe plony. W takiej sytuacji zaleca się także wykorzystanie do siewu zaprawionego kwalifikowanego materiału siewnego. Ma on przewagę nad materiałem własnej produkcji. Po pierwsze, zaprawa chroni przed chorobami odglebowymi. Po drugie, sam materiał cechuje wysoka siła kiełkowania i odpowiednia MTZ.

Przygotowanie stanowiska pod jęczmień jary

Stosowanie herbicydów jesienią a siew jarych w miejsce ozimin

Wybór odpowiedniego gatunku rośliny do siewu w miejsce ozimin w dużej mierze zależy od tego, jakie zabiegi agrotechniczne wykonane zostały jesienią. Jeśli jesienią zastosowano herbicydy, nie zawsze wskazana jest uprawa wszystkich gatunków roślin. Z tego powodu należy sprawdzić, czy dany preparat może mieć negatywny wpływ na rośliny następcze. Herbicydy ulegają po pewnym czasie biodegradacji. Jednak odbywa się to w różnym tempie. Tempo uzależnione jest przede wszystkim od profilu toksykologicznego substancji czynnej i terminu wykonania oprysku. W przypadku herbicydów stosowanych doglebowo, tempo rozkładu w dużej mierze zależy od stopnia uwilgotnienia gleby, jej odczynu oraz od zawartości próchnicy. Przed siewem należy więc dokładnie zapoznać się z etykietą herbicydu, który został wykorzystany w jesiennej ochronie. Niektóre substancje czynne mogą wywierać jeszcze wpływ na roślinę wiosną.

Nawożenie zbóż jarych po wypadnięciu ozimin

Nawożenie mineralne jest jednym z najważniejszych czynników plonotwórczych. Zwłaszcza kiedy ma miejsce siew jarych w miejsce ozimin. Dawki NPK ustalana się w zależności od dostępności składników pokarmowych w podłożu. Ponadto na uwadze trzeba mieć potrzeby pokarmowe poszczególnych gatunków zbóż jarych. Nawożenie fosforowo-potasowe stosuje się przedsiewnie, natomiast azotowe – w dawkach dzielonych: 60% przedsiewnie i 40% pogłównie, zazwyczaj na początku fazy strzelania w źdźbło. Wyjątkiem jest jęczmień browarny, gdzie nawożenie NPK w całości wykonuje się przedsiewnie. Przy nawożeniu zbóż jarych uwzględnić należy również dokarmianie roślin przez liście. W dolistnym dokarmianiu zbóż stosuje się przede wszystkim mikroelementy takie jak miedź, mangan oraz cynk.

Technologia uprawy zbóż jarych po wypadnięciu ozimin – zalecane dawki nawozów

Przy średniej zawartości fosforu i potasu w glebie oraz po zostawieniu plonu ubocznego na polu zalecane dawki fosforu wynoszą:

• 55 do 70 kg P2O5/ha w pszenicy i jęczmieniu,
• 40 do 65 kg P2O5/ha w uprawie owsa,
• 60 do 70 kg P2O5/ha w uprawie pszenżyta.

Z kolei dawki potasu powinny wynosić:

• 60 do 80 kg K2O/ha w pszenicy,
• 65 do 85 kg K2O/ha w jęczmieniu,
• 45 do 80 kg K2O/ha w owsie,
• 85 do 100 kg K2O/ha w pszenżycie.

Zalecane dawki azotu w poszczególnych uprawach zbóż wynoszą:

• pszenica jara od 100 do 120 kg N/ha,
• jęczmień jary pastewny od 80 do 120 kg N/ha,
• jęczmień browarny maksymalnie do 40 kg N/ha,
• owies od 40 do 120 kg N/ha,
• pszenżyto jare od 80 do 100 kg N/ha.

Ponadto w nawożeniu zbóż jarych warto zwrócić uwagę na magnez, który należy dostarczyć w dawce 30 kg MgO/ha oraz na siarkę, którą dostarcza się w dawce ok. 4,5 kg SO3 na każdą tonę plonu wraz z plonem ubocznym.

Siać późne oziminy czy poczekać do wiosny?

Ochrona chemiczna zbóż jarych

Zboża jare porażane są przez wiele chorób. Do najgroźniejszych chorób w zbożach jarych zalicza się mączniaka prawdziwego zbóż i traw, rdzę brunatną, rdzę żółtą, rdzę jęczmienia oraz rdzę owsa. Uważać trzeba także na śnieć cuchnącą, głownię pylącą, septoriozę paskową liści, plamistość siatkowatą oraz rynchosporiozę zbóż. Szczególnie podatne na choroby grzybowe są plantacje pszenicy jarej oraz jęczmienia jarego przeznaczonego na cele browarne. Zwalczanie chorób w uprawie zbóż ozimych należy rozpocząć od zaprawiania ziarna odpowiednią zaprawą chemiczną. Ograniczy ona ryzyko porażenia roślin patogenami chorobotwórczymi. Wykorzystanie zapraw może ograniczyć m.in. występowanie grzybów z rodzaju Fusarium powodujących zgorzel siewek. Rezygnacja z zabiegu może spowodować obniżkę plonu nawet o 1/3. Dalszy program ochrony zbóż jarych należy dostosować do aktualnego stanu plantacji. Oczywiście uwzględniając przy tym warunki atmosferyczne.

Bibliografia

1. Jakubiak S., Gałęzewski M., Wpływ uprawy zbóż jarych w mieszankach na zachwaszczenie oraz liczebność wybranych szkodników. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych. 2007, 516, s. 65-72. [Google Scholar]
2. Kardasz P., Ważne w uprawie zbóż jarych. Agrotechnika. Poradnik Rolnika. 2017, 02, s. 24-26. [Google Scholar]
3. Pawlikowska U., Uprawa zbóż jarych. Wieś Mazowiecka. Mazowiecki Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Warszawie. 2012, 03, s. 25. [Google Scholar]
4. Rozwód S., O uprawie zbóż jarych. Agrotechnika. Poradnik Rolnika. 2015, 02, s. 32-33. [Google Scholar]
5. Szymańczyk Z., Uprawa zbóż jarych. Wieś Mazowiecka. Mazowiecki Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Warszawie. 2010, 12, s. 19. [Google Scholar]
6. Tobiasz-Salach R., Bobrecka-Jamro D., Szpunar-Krok E., Ocena produkcyjności i wzajemnego oddziaływania zbóż jarych uprawianych w mieszankach. Fragmenta Agronomica. 2011, 28 (4), s. 116-122. [Google Scholar]