Uprawa grochu siewnego

Groch siewny w naszym kraju użytkowany jest jako roślina jadalna i pastewna. Uprawa grochu siewnego przerywa następstwo zbóż po sobie, spełniając tym samym ważną i często niedocenioną rolę w zmianowaniu. Po uprawie grochu, plony zbóż czy rzepaku mogą być wyższe o nawet 20% przy dotychczas stosowanej technologii produkcji, głównie za sprawą bogatych w składniki odżywcze resztek pożniwnych grochu (groch korzysta z głębszych pokładów składników odżywczych, które następnie pozostawia na powierzchni dla roślin następczych), fitosanitarnej funkcji (ograniczenie występowania chorób zbóż) ale także poprawy struktury gleby i jej życia biologicznego. Nasiona grochu siewnego zawierają dużo lizyny, która wpływa na wartość odżywczą białka.

Przyczyny wzrostu zainteresowania uprawami strączkowymi

Wysokie ceny rynkowe komponentów wysokobiałkowych oraz dopłaty do roślin białkowych powodują zainteresowanie uprawą roślin strączkowych, w tym grochu siewnego. Spośród wszystkich roślin strączkowych groch jest rośliną którą można uprawiać zarówno na glebach dobrej jakości jak i na tych słabszych, dobrze konkuruje z zachwaszczeniem wtórnym oraz znacznie stabilniej i wyżej plonuje (w stosunku do bobiku i łubinów). Soja i jej uprawa w Polskich warunkach jest na chwilę obecną możliwa bez znacznego ryzyka w południowo zachodniej części kraju – głównie z powodu braku na rynku odmian dostosowanych do Polskich warunków agroklimatycznych. Takich ograniczeń nie ma przy uprawie grochu. Jak zatem wygląda uprawa grochu siewnego w Polsce?

Jak uprawiać groch siewny?

Technologia uprawy grochu siewnego może być prowadzona na wiele sposobów. Roślina może być uprawiana na plantacjach jednogatunkowych, w mieszkankach z innymi gatunkami roślin strączkowych oraz ze zbożami (jęczmieniem i owsem). Odmiany wchodzące w skład mieszanki powinien cechować podobny termin dojrzewania i niska podatność na wyleganie. Poszczególne odmiany grochu różnią się wieloma cechami, a ich główny podział dotyczy wymagań glebowych.

Uprawa grochu siewnego

Uprawa grochu siewnego w ostatnim czasie nabiera coraz większego znaczenia dzięki postępowi hodowanemu, który związany jest ze wzrostem potencjału plonowania, odpornością poszczególnych odmian na wyleganie i choroby pustoszące plantacje.

Coraz większe znaczenie odgrywają pojawiające się nowe odmiany stojące grochu. Zbiór grochu siewnego dość często stanowił problem ze względu na podatność odmian na wyleganie. Odmiany grochu stojącego, takie jak Salamanca, nie wylegają, co stanowi korzystną cechę. Rośliny grochu tworzą silny i zwarty łan, dzięki czemu zbiór grochu siewnego staje się szybki, przyjemny i pozbawiony strat związanych z niemożliwością zbioru strąków leżących tuż nad ziemią.

Fazy rozwojowe grochu siewnego

Źródło: Program Ochrony Grochu, Instytut Ogrodnictwa, 2020

Kierunki użytkowania grochu siewnego

Poszczególne odmiany grochu siewnego są zróżnicowane pod względem kierunku użytkowania. Jednym z kierunków użytkowania jest uprawa grochu siewnego na nasiona. Nasiona grochu charakteryzuje wysoka zawartość białka od 23 do 25% w suchej masie o bardzo korzystnym składzie aminokwasowym. Duża zawartość lizyny ma istotne znaczenie w przypadku żywienia zwierząt. Ten kierunek użytkowania odgrywa znaczącą rolę w grupie roślin strączkowych.

Przeczytaj także: Uprawa grochu siewnego na nasiona

Groch siewny na zielonkę można uprawiać w siewie czystym lub w mieszankach. Najlepszy dodatek do mieszanki stanowią: owies, kukurydza, facelia lub gorczyca. Termin siewu grochu siewnego na zielonkę warto opóźnić o nawet 2 tygodnie w porównaniu z uprawą grochu na nasiona. Ilość nasion należy zwiększyć o 10%. Późny wysiew przy dostatecznej wilgotności i temperaturze zwiększa plon zielonej masy. Wówczas zbiór wykonuje się w fazie płaskiego strąka lub wypełnionego strąka. Groch siewny na zielonkę jest doskonałym składnikiem paszy objętościowej.

Groch siewny na poplon przeznacza się na pola, które wykorzystywane są pod uprawę roślin jarych takich jak: zboża jare, buraki cukrowe, kukurydza czy ziemniaki. Może on być przyorany przed zimą lub pozostawiony na zimę jako mulcz. W przypadku grochu siewnego na poplon rośliny wysiewa się także po zbożach ozimych. Groch siewny na poplon przeznacza się głównie na gleby średnie. Wzrost zainteresowania rolników uprawą poplonów spowodowany jest korzyściami płynącymi z programów rolnośrodowiskowych i związanymi z nimi dopłatami.

Warunki glebowe uprawy grochu siewnego

Groch siewny najlepiej spisuje się na glebach o odczynie zbliżonym do obojętnego lub lekko kwaśnym o wysokiej zawartości próchnicy i korzystnych warunkach wodno-powietrznych. W Polsce są to nierzadko utopijne warunki, głównie ze względu na zakwaszenie gleb. Udział gleb dobrych w Polsce, które nie wymagają wapnowania nie przekracza 20%.

Regulacja odczynu gleby i warunków wodnych (poprzez odpowiednią meliorację) znacznie poprawia walory produkcyjne stanowiska i znosi ograniczenia w efektywności nawożenia, poprawiając tym samym wykorzystanie stosowanych nawozów – a co za tym idzie ekonomiczny efekt z uprawy. Wapnowanie jest zabiegiem fundamentalnym, który z pewnością odwdzięczy się w kolejnych latach produkcji. Należy zadbać o poprawę odczynu gleby nie tylko ze względu na groch, ale i również ze względu na inne gatunki.

Jednak lekko kwaśny odczyn lub gorsza klasa gleby zachowana w wysokiej kulturze rolnej pozwala już na uprawę grochu – w przypadku korzystnego przebiegu pogody wysokość plonu może nawet dorównać temu uzyskiwanemu na lepszych stanowiskach.

Termin siewu grochu siewnego a rodzaj gleby

Groch siewny powinien zostać wysiany jak najwcześniej. Głębokość siewu powinna wynosić od 4 do 6 cm, a rozstawa międzyrzędzi od 12 do 20 cm.  Nasiona grochu kiełkują już przy temperaturze 1-2 °C, a siewki dobrze znoszą przymrozki dochodzące nawet do – 6°C. Wczesny siew grochu siewnego jest jednym z elementów technologii wpływającym na osiągnięcie wysokiego plonowania. Opóźnianie terminu siewu, jest niewskazane (ze względu mniejszą zawartość wody w glebie, silniejszy wegetatywny rozwój, niekorzystny pośpiech z wchodzeniem w kolejne fazy rozwojowe roślin) jednak w niesprzyjających latach jest to konieczność, która nie ma aż tak negatywnego wpływu.

Termin siewu powinien być tak dobrany, aby roślina mogła przejść całą wegetacje przy zachowaniu odpowiednich warunków pogodowych dla konkretnej fazy rozwojowej. Często można natrafić na informację, że optymalnym terminem siewu grochu siewnego jest okres wiosenny (od 20.03 do 15.04). Jednak sztywne terminy siewu w przypadku roślin jarych nie są uzasadnione m.in. ze względu na przedłużające się zimy lub długie przedwiośnia. Siew grochu powinien nastąpić tak szybko, jak to jest możliwe jednak przy zachowaniu korzystnych dla siewu i wschodów warunków glebowych rozumianych jako temperatura gleby i jej wilgotność. Zawsze należy mieć na uwadze, że siew grochu siewnego zależy od przebiegu pogody.

Negatywne skutki siewu w sztywno ustalonych terminach

Wysiew nasion przy usilnie utrzymanym terminie kalendarzowym w tragicznych warunkach glebowych przynosi więcej złego niż dobrego. Przeprowadzenie siewu w glebie nadmiernie wilgotnej skutkuje zniszczeniem jej struktury i wyciśnięciem powietrza glebowego. Kiełkowanie i wschody w takich warunkach będą gorsze niż w przypadku siewu wykonanego nieco później, ale w odpowiednio wilgotną i nagrzaną glebę. W dodatku im dłuższy okres od wysiewu do wschodów, tym dłuższy czas, w którym nasiona i młode kiełki są narażone na patogeny i szkodniki występujące w glebie. Pogarsza się przez to zdrowotność roślin jak również same wschody, a nierówne wschody i związana z tym nierównomierność rozwojowa roślin utrzyma się aż do samego zbioru. W takim przypadku może zaistnieć sytuacja kiedy część roślin będzie już gotowa do zbioru, a część – nadal zielona.

Do ustalenia terminu wysiewu należy podchodzić indywidualnie, zwracając większą uwagę na ocenę panujących warunków na danym stanowisku niż konkretne – sztywne terminy siewu.

Nawożenie i ochrona grochu siewnego

W przypadku grochu siewnego duże znaczenie odgrywa prawidłowe nawożenie. Nawożenie grochu siewnego, zwłaszcza fosforowo-potasowe należy stosować jesienią. Średnio stosuje się P₂O₅ w dawce od 80 do 110 kg/ha oraz K₂O w dawce od 90 do 110 kg/ha. Nawożenie grochu siewnego azotem polega na zastosowaniu dawki startowej N przed siewem w ilości do 30 kg /ha.

Największe zagrożenie chorobowe w uprawie grochu siewnego stanowią: askochytoza, rdza grochu, mozaika zwykła grochu oraz mączniak prawdziwy grochu. Zabiegi związane z ochroną grochu siewnego wykonuje się wg zasad integrowanej ochrony roślin. Z kolei najgroźniejszymi szkodnikami w tej uprawie są: pachówka strąkóweczka, mszyca grochowa, strąkowiec grochowy, wciornastek grochowiec i paciornica grochowianka. Ochrona grochu siewnego przed szkodnikami polega na zastosowaniu insektycydów.

Groch siewny – opryski na chwasty

Z powodu dość powolnego początkowego wzrostu groch siewny może ulegać zachwaszczeniu. Chwasty w uprawie grochu zwalczać można mechanicznie oraz chemicznie. W przypadku mocno zachwaszczonych stanowisk, na których rośnie groch siewny, opryski herbicydowe wykonuje się doglebowo i dolistnie. Opryski przeprowadza się przy dobrym uwilgotnieniu gleby, ponieważ przy suchym podłożu skuteczność środków chwastobójczych o działaniu doglebowym jest słaba.

Najważniejsze szkodniki i choroby w uprawie grochu

Termin zbioru grochu siewnego

Przeprowadzony w odpowiedni sposób i terminowo zbiór grochu w dużej mierze wpływa na wielkość plonów. Poprawnie wykonany zbiór grochu wiąże się m.in. z dokładnym wyrównaniem powierzchni pola po siewie i usunięciem kamieni, które mogłyby utrudniać koszenie. Takie przygotowanie pola umożliwia dokładne ścinanie wszystkich roślin.

Optymalny termin zbioru grochu siewnego przypada na okres, kiedy 80-90% nasion jest twardych, strąki są suche, a liście i łodygi zaschnięte. 

Zbiór

Zbiór grochu siewnego wykonuje się jednofazowo, przy zmniejszonych obrotach bębna i szerzej rozwartym klepisku. Rośliny grochu samoistnie zasychają, a ich nasiona w naturalnych warunkach osiągają wilgotność na poziomie 14%. Jedynie w latach o niekorzystnym przebiegu pogody i związanej z tym nierównomierności dojrzewania, można przeprowadzić zabieg desykacji, stosując te same środki co w przypadku rzepaku. Nie jest to wymagany zabieg, jednak może znacznie ułatwić zbiór w ciężkich latach. Wilgotność nasion przeznaczonych do dłuższego przechowywania powinna wynosić ok. 14-15%, jednak aby maksymalnie ograniczyć straty związane z pękaniem zbyt suchych nasion przy omłocie, zaleca się zbiór grochu przy nieco wyższej wilgotności, pamiętając później o doprowadzeniu ich do wilgotności i czystości zależnej od planowanej długości przechowywania.

Bibliografia

1. Andrzejewska J., Wiatr K., Pilarczyk W., Wartość gospodarcza wybranych odmian grochu siewnego (Pisum sativum L.) na glebach kompleksu żytniego bardzo dobrego. Acta Scientiarum Polonorum. Agricultura. 2002, 1 (1). [Google Scholar]
2. Grabowska K., Banaszkiewicz B., Wpływ temperatury powietrza i opadów atmosferycznych na plonowanie grochu siewnego w środkowej Polsce. Acta Agrophysica. 2009, 13, 1 (166), s. 113-120. [Google Scholar]
3. Michalk A., Groch siewny. Rada: Rolnictwo, Aktualności, Doradztwo, Analizy. Miesięcznik Wojewódzkiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Bratoszewicach. 1994, 03, s. 1-2. [Google Scholar]
4. Podleśny J., Bieniaszewski T., Ocena plonowania grochu siewnego (Pisum sativum L.) w różnych rejonach Polski. Fragmenta Agronomica. 2012, 29 (4), s. 125-135. [Google Scholar]
5. Szwejkowska B., Wpływ sposobu uprawy na plonowanie grochu siewnego. Fragmenta Agronomica. 2004, 21 (3), s. 120-126. [Google Scholar]
6. Szwejkowska B., Wpływ intensywności uprawy grochu siewnego na zawartość i plon białka. Acta Scientiarum Polonorum. Agricultura. 2005, 04 (1), s. 153-161. [Google Scholar]
7. Wiatr K., Groch siewny. 1993. Synteza Wyników Doświadczeń Odmianowych. 1994, 1011, s. 28. [Google Scholar]